Nieswoiste choroby zapalne jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD) należą do rodzaju chorób przewlekłych i nieuleczalnych. Znacznie obniżają jakość życia pacjenta, a ich przebieg polega na naprzemiennym występowaniu okresów remisji i nawrotów. Monitorowanie aktywności zarówno choroby Leśniowskiego-Crohna, jak i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego związane jest z wykonywaniem badań kolonoskopowych w celu endoskopowej oceny aktywności choroby. Mnogość ograniczeń związanych z kolonoskopią doprowadziła do poszukiwań nieinwazyjnych markerów zapalenia oznaczanych w kale. Do najlepiej poznanych dotychczas markerów należy kalprotektyna. Ocena stężenia kalprotektyny w kale jest nie tylko całkowicie bezbolesna, łatwa i nie wymaga specjalnego przygotowania pacjenta do badania, ale także pozwala ograniczyć liczbę inwazyjnych badań endoskopowych, oszczędzając choremu dodatkowego cierpienia.

Nieinwazyjna ocena aktywności endoskopowej IBD

Do oceny przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego służy wiele skal monitorowania aktywności choroby. Spośród nich możemy wyróżnić dwie najczęściej stosowane w praktyce lekarskiej: skalę Mayo oraz skalę Rachmilewitza. W obu skalach brane są pod uwagę zarówno objawy kliniczne, jak i obraz endoskopowy.

Wykazano dobrą korelację wyniku badania stężenia kalprotektyny w kale (metodą ELISA) ze skalą aktywności endoskopowej Mayo. Ustalono, iż wartość cut-off kalprotektyny na poziomie 250 µg/g pozwala przewidzieć remisję endoskopową (Mayo ≤ 1) z czułością 73,5%, swoistością 89,7%, NPV 79,5% oraz PPV 86,2% [1].

Schoepfer wraz z zespołem wykazał również dobrą korelację wyniku badania poziomu kalprotektyny w kale ze skalą aktywności endoskopowej Rachmilewitza. W tym przypadku wartość cut-off pozwalająca odróżnić chorobę aktywną w obrazie endoskopowym od remisji (Rachmilewitz ≥ 4) została ustalona na poziomie 50 µg/g [2].

Najczęściej stosowanym narzędziem służącym do oceny aktywności endoskopowej choroby Leśniowskiego-Crohna jest endoskopowa skala nasilenia choroby CDEIS (ang. Crohn’s Disease Endoscopic Index for Severity). Remisja endoskopowa według skali CDEIS definiowana jest jako indeks < 3, natomiast chorobie aktywnej endoskopowo odpowiada indeks ≥ 3. Lobatón i współpracownicy ustalili, iż stężenie kalprotektyny cut-off < 274 µg/g (ELISA) pozwala przewidzieć remisję endoskopową z czułością 76,4%, swoistością 97,2, NPV 74,5, PPV 97,6% [3].

Bezbolesne monitorowanie skuteczności leczenia IBD

Ważną zaletą kalprotektyny jest jej przydatność do oceny procesu gojenia śluzówkowego w WZJG i w ChLC. Z doświadczenia klinicznego wynika, że brak subiektywnych objawów zapalenia jelit nie jest dowodem na wygojenie zmian śluzówkowych. W takich przypadkach mamy do czynienia z tzw. remisją niepełną, która nie jest wskazaniem do redukcji lub zaprzestania terapii.

Celem leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit jest nie tylko doprowadzenie pacjenta do remisji klinicznej (ustania objawów), ale bardzo ważne jest także uzyskanie remisji w obrazie endoskopowym. Remisja endoskopowa u pacjentów z IBD wiąże się z długotrwałą remisją kliniczną. Badanie poziomu kalprotektyny w kale, dzięki wykazanej dobrej korelacji ze wskaźnikami aktywności endoskopowej IBD, umożliwia ocenę skuteczności leczenia bez narażania pacjenta na dodatkowy ból i stres. Wygojenie zmian zapalnych w jelicie znacznie poprawia jakość życia chorych, zapobiega nawrotom, zmniejsza liczbę hospitalizacji, obniża ryzyko wystąpienia komplikacji (przetoki, rak jelita grubego, konieczność zabiegu chirurgicznego).

Przewidywanie nawrotów IBD

U chorych będących w okresie remisji często występuje subkliniczne zapalenie śluzówki jelita. Pacjent czuje się dobrze, a w jego jelicie stopniowo i bezobjawowo zaostrza się stan zapalny. Ocena stężenia kalprotektyny w kale pozwala wychwycić moment zaostrzenia procesu zapalnego, a co za tym idzie – pozwala odpowiednio wcześnie wdrożyć leczenie w celu uniknięcia wystąpienia objawów ostrego rzutu choroby. Badania wykazały, iż stężenie kalprotektyny > 150 µg/g u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego będących w okresie remisji aż 14-krotnie zwiększa ryzyko nawrotu choroby w ciągu kolejnych 12 miesięcy [4]. W chorobie Leśniowskiego-Crohna stężenie kalprotektyny > 340 µg/g wiąże się aż z 18-krotnie wyższym ryzykiem nawrotu [5].

Podsumowanie

Badanie kalprotektyny nie doprowadzi do rezygnacji z kolonoskopii. Kalprotektyna nie pozwala na różnicowanie WZJG i ChLC, dlatego w każdym przypadku zachodzi konieczność prowadzenia diagnostyki endoskopowej i histopatologicznej. Jednakże badanie kalprotektyny może u zdiagnozowanych już pacjentów dać szansę na zmniejszenie liczby wykonywanych inwazyjnych procedur diagnostycznych w trakcie prowadzonego leczenia, a tym samym na oszczędzenie wielu pacjentom z IBD dodatkowego cierpienia. Ponadto kolonoskopia jest nadal niezastąpionym badaniem wykonywanym obowiązkowo w profilaktyce nowotworu jelita grubego.

Piśmiennictwo

1. Lobatón Ortega T. et al. A New Rapid Quantitative Test for Fecal Calprotectin Predicts Endoscopic Activity in Ulcerative Colitis. Inflamm Bowel Dis, Volume 0, Number 0, 2013: 1–9.
2. Schoepfer A.M. et al. Ulcerative colitis: correlation of the Rachmilewitz endoscopic activity index with fecal calprotectin, clinical activity, C-reactive protein, and blood leukocytes. Inflamm Bowel Dis 2009, 15 (12):1851–1858.
3. Lobatón T. et al. A new rapid test for fecal calprotectin predicts endoscopic remission and postoperative recurrence in Crohn’s disease. J Crohns Colitis 2013, http://dx.doi.org/10.1016/j.crohns.2013.05.005.
4. Costa F. et al. Calprotectin is a stronger predictive marker of relapse in ulcerative colitis than in Crohn’s disease. Gut. 2005 Mar, 54 (3): 364–368.
5. Kallel L. et al. Fecal calprotectin is a predictive marker of relapse in Crohn’s disease involving the colon: a prospective study. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2010 Mar, 22 (3): 340–345.